Mổ bàn chân bẹt có nên hay không?

Mổ bàn chân bẹt có nên hay không? Bàn chân bẹt là tình trạng phổ biến ở trẻ em, khiến nhiều phụ huynh lo lắng. Khi thấy con đi lệch trục, hay than mỏi chân, nhiều người nghĩ ngay đến phẫu thuật để “chỉnh lại dáng đi”. Tuy nhiên, mổ không phải lúc nào cũng là giải pháp tối ưu. Trong nhiều trường hợp, trẻ có thể phục hồi nhờ các phương pháp bảo tồn mà không cần can thiệp dao kéo. Bài viết này sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ khi nào nên mổ, khi nào không, và những lựa chọn an toàn – hiệu quả khác. Đặc biệt, bài viết cũng cung cấp lưu ý quan trọng để bố mẹ có quyết định đúng đắn cho con.

Khi nào nên cân nhắc phẫu thuật?

Phẫu thuật bàn chân bẹt không phải là lựa chọn đầu tiên. Chỉ nên thực hiện khi tình trạng không đáp ứng với điều trị bảo tồn và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống. Dưới đây là các chỉ định cụ thể:

Đối với trẻ em, chỉ định phẫu thuật khi:

• Bàn chân cứng (rigid flatfoot) – tức là vòm chân không thể tạo hình lại ngay cả khi nhón gót, thường do dị tật xương hoặc cơ gân.
• Trẻ có triệu chứng đau kéo dài, hạn chế vận động, ảnh hưởng đến việc chơi đùa hoặc đi lại thường ngày.
• Không cải thiện sau ít nhất 12–24 tháng điều trị bảo tồn, bao gồm: sử dụng đế chỉnh hình cá nhân hóa, vật lý trị liệu, thay đổi giày dép.
• Khớp dưới sên (subtalar) bị cứng, hoặc co rút gân Achilles, khiến trẻ không thể duỗi chân bình thường khi đi.

Thời điểm can thiệp phổ biến: từ 8–12 tuổi, khi hệ xương đủ cứng cáp để phẫu thuật nhưng chưa phát triển cố định, giúp tối ưu hiệu quả.

Đối với người lớn, phẫu thuật được xem xét nếu:

• Tình trạng đau mãn tính kéo dài, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt.
• Có biến chứng kèm theo như viêm khớp, ăn mòn khớp, lệch trục chi dưới, ảnh hưởng tới khớp gối – hông – cột sống.
• Không đáp ứng với các biện pháp không phẫu thuật như đế chỉnh hình, tiêm thuốc, vật lý trị liệu.

Phẫu thuật có thể thực hiện ở nhiều độ tuổi – thậm chí người cao tuổi trên 65 nếu còn khỏe mạnh và không có bệnh nền phức tạp.

Nhấn mạnh: Không phải bàn chân bẹt nào cũng cần mổ. Việc quyết định cần dựa trên đánh giá chuyên sâu của bác sĩ chỉnh hình – phục hồi chức năng, kết hợp theo dõi liên tục kết quả điều trị bảo tồn.

Các giải pháp thay thế mổ bàn chân bẹt có thể lưu tâm

Phẫu thuật chỉ là lựa chọn cuối cùng khi mọi phương pháp bảo tồn không hiệu quả. Với phần lớn trường hợp bàn chân bẹt ở trẻ em và người lớn, đặc biệt là bàn chân mềm, các biện pháp không xâm lấn sau đây có thể mang lại kết quả đáng kể nếu thực hiện đúng cách và kiên trì:

Đế chỉnh hình y khoa (Orthotic)

Công dụng:

• Nâng đỡ vòm chân, giúp tái thiết trục sinh học và cải thiện dáng đi.
• Hạn chế tình trạng lệch gối, xoay hông hoặc đau thắt lưng do lệch trục.

Yêu cầu:

• Chỉ phù hợp với bàn chân mềm, chưa biến dạng cấu trúc xương.
• Phải thiết kế cá nhân hóa theo dấu bàn chân – không nên dùng loại bán sẵn theo size.

Vật lý trị liệu – tập cơ bàn chân

Lợi ích:

• Tăng cường cơ gập gan chân, gập ngón, cải thiện lực giữ vòm tự nhiên.
• Hỗ trợ điều chỉnh dáng đi, giảm lệch trục bàn chân – đầu gối – hông.
• Nâng cao khả năng thăng bằng, giảm nguy cơ ngã.

Ví dụ bài tập: cuộn khăn bằng ngón chân, nhón gót, đi trên cát hoặc bề mặt mềm.

Điều chỉnh giày dép – tư thế sinh hoạt

Giày dép phù hợp:

• Gót cứng, phần hỗ trợ vòm cong rõ ràng, đế êm và chống trơn trượt.
• Hạn chế dùng giày dép mềm, quá phẳng hoặc quá chật.

Tư thế sinh hoạt:

• Hướng dẫn trẻ ngồi đúng, không ngồi xổm lâu hoặc vẹo chân sang bên.
• Tránh đứng lâu liên tục – cần nghỉ ngơi xen kẽ hoạt động.

Kiểm soát cân nặng – chế độ vận động

Tác động của cân nặng:

• Trẻ béo phì có nguy cơ cao bị bàn chân bẹt do áp lực lớn đè lên vòm chân.
• Cân nặng càng cao, khả năng thành công của các biện pháp bảo tồn càng thấp.

Giải pháp:

• Kết hợp ăn uống lành mạnh, giảm thực phẩm chế biến sẵn, đường, tinh bột tinh luyện.
• Tăng cường vận động vừa sức: bơi, đạp xe, đi bộ nhẹ có kiểm soát.

Trong nhiều trường hợp, kết hợp đúng cách các phương pháp bảo tồn sẽ giúp trẻ tránh được phẫu thuật. Phụ huynh nên kiên trì theo dõi quá trình điều trị trong ít nhất 6–12 tháng trước khi tính đến can thiệp xâm lấn.

Bố mẹ cân lưu ý gì khi cân nhắc mổ bàn chân

Phẫu thuật không phải là “giải pháp nhanh” cho mọi trường hợp bàn chân bẹt, nhất là ở trẻ em. Việc mổ cần được cân nhắc thận trọng và dựa trên đánh giá chuyên môn sâu. Dưới đây là những điều bố mẹ cần lưu ý kỹ lưỡng trước khi quyết định:

Không nên vội vã quyết định mổ

Không nên mổ chỉ vì lo lắng “sau này con bị cong vẹo nhiều hơn” hoặc vì áp lực thẩm mỹ.

Bàn chân bẹt mềm ở trẻ < 8 tuổi thường cải thiện tự nhiên hoặc đáp ứng tốt với can thiệp bảo tồn như đế chỉnh hình và vật lý trị liệu.

Chỉ nên mổ khi có chỉ định chuyên môn rõ ràng

Khám đúng bác sĩ chuyên ngành chỉnh hình nhi, tốt nhất tại các cơ sở chuyên sâu về cơ – xương – khớp trẻ em.

Bác sĩ sẽ phân biệt rõ bàn chân mềm hay cứng, có yếu tố cấu trúc bẩm sinh hay không.

Đánh giá bằng hình ảnh học là bắt buộc

Cần chụp X-quang bàn chân chịu lực ở tư thế đứng để đánh giá vòm, trục, khớp và xương gót.

Trường hợp nghi ngờ tổn thương mô mềm, dính khớp… có thể cần thêm MRI.

Không nên chỉ dựa vào quan sát dáng đi để đưa ra quyết định mổ.

Hiểu rõ rủi ro và cam kết hậu phẫu

Phẫu thuật bàn chân bẹt là can thiệp phức tạp, có thể gây:

• Sưng đau kéo dài
• Nhiễm trùng
• Rối loạn dáng đi tạm thời
• Nguy cơ cần mổ lại nếu biến chứng hoặc chưa đạt hiệu quả chỉnh hình
• Thời gian phục hồi có thể kéo dài nhiều tháng.
• Sau mổ, trẻ vẫn cần tập phục hồi chức năng và dùng đế chỉnh hình duy trì để tránh tái phát hoặc lệch trục trở lại.

Mổ bàn chân bẹt là một lựa chọn cuối cùng – không nên là phản xạ đầu tiên. Bố mẹ nên tìm hiểu kỹ, tham vấn từ các bác sĩ chuyên khoa, đồng thời cho con cơ hội thử nghiệm các giải pháp bảo tồn trước khi quyết định. Việc lựa chọn đúng thời điểm, đúng phương pháp sẽ giúp con tránh được rủi ro không đáng có và đạt hiệu quả lâu dài.

Phát hiện con bị bàn chân bẹt nên làm gì?

Việc phát hiện sớm bàn chân bẹt ở trẻ là yếu tố then chốt giúp can thiệp hiệu quả, tránh những biến chứng về sau cho hệ cơ – xương – khớp và cột sống. Dưới đây là các bước bố mẹ nên thực hiện khi nghi ngờ con có dấu hiệu bàn chân bẹt:

Quan sát dấu hiệu bất thường hàng ngày

• Bố mẹ hãy theo dõi con trong sinh hoạt thường ngày. Một số biểu hiện sớm có thể bao gồm:
• Dáng đi vẹo trong, xoay bàn chân ra ngoài hoặc lệch gót chân
• Trẻ hay than mỏi chân, đặc biệt sau khi chạy nhảy hoặc đứng lâu
• Mòn giày lệch bên, thường nghiêng về phía trong
• Trẻ ngại vận động, dễ té ngã

Đưa trẻ đi khám tại cơ sở chuyên khoa

• Không nên tự chẩn đoán tại nhà hoặc chỉ dựa vào nhìn bằng mắt. Cần đưa trẻ đến:
• Khoa chỉnh hình nhi hoặc phục hồi chức năng chuyên sâu cho trẻ em
• Bác sĩ sẽ đánh giá toàn diện: tình trạng vòm chân, trục chân, mức độ lệch và giai đoạn phát triển xương

Đo vòm chân bằng thiết bị chuyên dụng

• Tại cơ sở chuyên khoa, trẻ sẽ được đo bằng:
• Scan bàn chân (foot scanner) để xác định độ sụp vòm
• Test tư thế, thăng bằng để đánh giá ảnh hưởng toàn thân
• Nếu cần, có thể chỉ định chụp X-quang tư thế đứng để kiểm tra hình dạng xương gót – trục xương cẳng chân

Can thiệp càng sớm càng hiệu quả

• Trẻ càng nhỏ tuổi, vòm chân càng dễ hồi phục nếu được can thiệp đúng cách
• Bác sĩ có thể chỉ định: đế chỉnh hình, tập vật lý trị liệu, thay đổi giày dép, tư thế
• Trường hợp nhẹ, có thể cải thiện sau 6–12 tháng mà không cần mổ

Theo dõi định kỳ

• Sau khi bắt đầu can thiệp, trẻ cần được theo dõi 6–12 tháng/lần
• Mục tiêu: kiểm tra độ cải thiện của vòm chân, chỉnh lực, khả năng vận động và định hướng can thiệp tiếp theo
• Đây là quá trình dài hạn, nhưng nếu được đồng hành đúng cách, hầu hết trẻ sẽ phục hồi tốt mà không cần phẫu thuật

Khi phát hiện con có dấu hiệu bàn chân bẹt, điều quan trọng nhất là không nên chủ quan, nhưng cũng không nên quá lo lắng. Hãy cho con được thăm khám sớm, chọn đúng giải pháp can thiệp phù hợp với giai đoạn phát triển – điều này sẽ giúp con vận động linh hoạt, phòng tránh các biến chứng cột sống, và phát triển toàn diện hơn.

Mổ bàn chân bẹt là một quyết định quan trọng, không nên vội vàng. Phần lớn các trường hợp nhẹ đến trung bình ở trẻ có thể cải thiện hiệu quả nhờ điều trị phục hồi chức năng. Can thiệp đúng thời điểm sẽ giúp trẻ tránh biến chứng về tư thế, cột sống và vận động lâu dài. Phụ huynh cần trang bị đầy đủ kiến thức, tham khảo ý kiến chuyên gia và theo dõi định kỳ. Luôn ưu tiên giải pháp nhẹ nhàng, ít xâm lấn trước khi cân nhắc phẫu thuật. Đừng để con phải chịu thiệt thòi vì phát hiện muộn hoặc điều trị sai cách. Việc lựa chọn đúng nơi thăm khám sẽ quyết định đến 70% hiệu quả điều trị.

Liên hệ Chỉnh Hình Việt Đức để được tư vấn – đo đạc – can thiệp bàn chân bẹt đúng chuẩn y khoa ngay từ đầu!